Gepubliceerd in Dier en Park, voorjaar 2006
Inleiding
De herten behoren tot de orde Artilodactylae, de herkauwende evenhoevigen, waartoe ook de runderen behoren. De familie van de Cervidae, hertachtigen, omvat onder andere het edelhert (Cervus elaphus), damhert (Dama dama), ree (Capreolus capreolus) die het meeste voorkomen in Nederland, maar ook het rendier (Rangifer tarandus) en de eland (Alces alces), die hier in mindere mate voorkomen.
Kenmerk van de herten is het gewei bij de mannetjes, dat jaarlijks afvalt. Om het ¨bastgewei¨, of zachte gewei, zit sterk doorbloede huid. Dit type gewei wordt gebruikt als grondstof voor medicijnen in het Verre Oosten, zoals in China. In Nieuw Zeeland zijn commerciële hertenfokkerijen, waar het gewei een belangrijke bron van inkomsten is naast het hertenvlees en de huid.
Hertenvlees is van bijzondere kwaliteit. Het is mager en bestaat voor 50% uit onverzadigde verzuren, wat zeer gezond is voor hart en bloedvaten. De smaak is ¨wildachtig¨, wat door een groep liefhebbers zeer gewaardeerd wordt. Een deel van het hertenvlees uit Nieuw Zeeland wordt ook verwerkt in hondenvoer, zoals de Flexi Bites van Sasha's Blend (voor soepele gewrichten bij honden, introductie april 2006 in Nederland, www.sashasblend.nl ).
Voeding
Het spijsverteringsstelsel van een hert lijkt op dat van andere herkauwers, zoals het rund of schaap, maar heeft, net als een paard, geen galblaas. Voor een edelhert of damhert, die we tot de ¨grazers¨ rekenen, is een sappige weide geschikt in de zomermaanden, terwijl de ree meer een ¨browser¨ is, die selectief blaadjes en kruiden eet.
Luzernehooi is meer geschikt voor herten dan ¨gewoon¨ grashooi, maar een mengsel voldoet als regel zeer goed, zeker als het gehakseld is. Een ruw eiwitpercentage van ongeveer 15-17 % voldoet als regel zeer goed voor alle leeftijden en omstandigheden.
Herten geven de voorkeur aan makkelijk verteerbaar ruwvoer en willen graag vaker op een dag eten omdat de pens maar beperkt van omvang is. Voldoende structuur is belangrijk om een goede penswerking te kunnen garanderen. Alleen krachtvoer of te kort gehakseld voer is in veel gevallen dodelijk.
Huisvesting
De omheining is van groot belang, ook wat betreft de investering voor het hertenverblijf. Deze moet minimaal 2 tot 2,5 meter hoog zijn en dan kunnen ze er nog uit als ze willen bij paniek, een hond of andere reden! Verder is een beschutte plek tegen regen en wind noodzakelijk. Water is geen barrière voor de herten, die uitstekend zwemmen.
Ziekten
Ectoparasieten
Veel ziekten die bij koeien en andere herkauwers voorkomen, slaan ook aan bij herten. Vooral parasieten zijn berucht onder hertenhouders. Dan moeten we denken aan luizen, (bijtende en bloedzuigende) die rommelige vacht geven met jeuk en schuren.
Therapie is Ivermectine of Dectomax®
Wilde herten hebben bijna altijd teken in hun vacht, maar de door teken overgebrachte ziekten, zoals ¨Bloedwateren¨ of Babesia, worden zelden gezien bij herten. Toch is de ziekte in het wild aanwezig, want antistoffen tegen deze ziekten worden bij veel herten gezien.
Mijten (Demodex) en horzels (Hypoderma) komen incidenteel voor.
Endoparasieten
Cryptosporidiose (eencelligen) is een darmparasiet, die met name bij pasgeborenen diarree en sterfte kan geven.
Longwormen zijn een veel voorkomende parasiet, bijna 100% van de herten is in meer of mindere mate besmet! De typische droge hoest, die we kennen bij schapen en kalveren, komt bij herten zelden voor, maar wel sterfte door verstikking van wormen in de luchtwegen.
Bij herten komen diverse soorten maagdarmwormen voor, maar met name de lebmaagwormen geven gewichtsverlies, ruige vacht en wat minder stevige ontlasting.
Bacteriën
Clostridium enterotoximie (vergelijkbaar met het ¨bloed¨ bij schapen) door de bacterie Cl. Perfringens type D zien we bij herten in goede conditie en een hoge krachtvoergift. Als er regelmatig problemen zijn in een koppel is Clostridium vaccinatie met de schapenentstof mogelijk, maar dieetwijzing (armer voeren), met minder koolhydraten en meer ruwvezel in de voeding, is een meer voor de hand liggende oplossing.
TBC van het rundertype (bovine tuberculose) komt in Nederland zelden voor, maar alle herten zijn vatbaar voor TBC. Bij chronische vermagering zonder parasitaire infectie met longproblemen moet aan TBC gedacht worden. Gezwollen darmlymfeknopen en knobbels op de longen wijzen bij sectie op dit probleem. In het buitenland (onder andere Noord-Amerika en Zweden) zijn uitbraken van TBC op hertenfarms berucht. Dit lijdt vaak tot het ¨ruimen¨ van de gehele kudde. De diagnose kan met redelijk succes door een Mantoux-huidtest of bloedonderzoek worden vastgesteld.
Virale aandoeningen
De virusziekte BCK (boosaardige catarraal koorts) is een groot probleem bij hertenfarms in Nieuw Zeeland, maar bij een kleinschalige houderij treedt het zelden op. De ziekte komt met name bij schapen voor, die drager zijn, maar weinig problemen hebben. De ziekte kan echter overslaan op herten, die hoge koorts krijgen, neus- en ooguitvloeiing, benauwdheid en sterfte.
Maagdarmproblemen
Diarree bij herten treedt door allerlei oorzaken regelmatig op, zoals virussen, bacteriën en parasieten, maar soms ook door stress en voedselovergangen. Ook kunnen vreemde voorwerpen, ook corpus alienum genoemd, problemen geven in de pens, zoals (stro)touwtjes, plastic zakken en soms zelfs scherpe voorwerpen.
Pensverzuring komt voor bij hoge krachtvoergiften en makkelijk verteerbare koolhydraten, zoals in fruit en appels.
Narcose
Bijna alle handelingen bij herten moeten onder narcose gebeuren, tenzij men een goede kraal met vangkooi heeft en de dieren daar aan tijdig gewend zijn. In de praktijk gebeurt dat alleen op (commerciële) hertenbedrijven en zal het hert als regel verdoofd moeten worden voor de meest eenvoudige ingrepen, zoals bloed afnemen of het verwijderen van een stok die klem zit in het gewei van een mannelijk hert. Maar ook voor verlossingen, keizersneden en andere operaties is algehele narcose noodzakelijk. Het narcosemiddel wordt meestal met een blaaspijp of verdovingsgeweer toegediend, bij voorkeur bij een nuchter dier (in ieder geval geen krachvoer de laatste 4 uur, maar liefst 12 uur geen krachtvoer). Braken met dodelijke afloop door een verslikpneumonie (voedsel in de longen) is de vrees van elke wildlife-dierenarts.
Veel gebruikte combinaties van narcosemiddelen zijn:
Domitor ® (= Medetomidine) / Ketamine en Xylazine (= Rompun ®) / Ketamine.
Alléén Xylazine werkt niet in een veilige dosering, d.w.z. het dier gaat wel neer, maar springt weer overeind bij het benaderen. (Dam)herten hebben veel narcosemiddel nodig en dat maakt het behoorlijk prijzig om een hert te verdoven.
Samenvatting
Herten zijn goed te houden achter een HOOG hek en als je er verder niet veel bijzonders mee wilt. Anders heb je een dierenarts nodig met veel ervaring op het gebied van de blaaspijp en het verdoven van ¨grote springers¨. Verder zijn parasieten een blijvende zorg als je meerdere dieren bij elkaar houdt binnen een beperkte ruimte.
Peter Klaver, dierenarts voor exoten en wildlife (voormalig Artis)
Ook voor herten, lama's en hangbuikzwijnen.
Verdoven op afstand, docent verdoven van wilde en verwilderde dieren
Cursus Tele-immobilisatie Ouwehands Dierenpark op 29/9/2006
Belangstellenden kunnen contact opnemen met
E-mail: info@klaver4dieren.nl
www.klaver4dieren.nl
06-51 33 5956
Werkzaamheden Peter Klaver
De praktijkwerkzaamheden van dierenarts Peter Klaver bestaan uit het behandelen van exoten, parkdieren, wildlife, hobbyvarkens, circusdieren en grote grazers. Daarnaast is hij docent aan de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht en is betrokken bij diverse voedingssupplementen voor soepele gewrichten bij dieren, waaronder Sasha's Blend voor honden en katten ( www.sashasblend.nl ) met artrose en Maoriplex voor mensen ( www.maoriplex.nl ) met reuma. Het behandelen van tumoren bij hond en kat met natuurlijke producten op basis van haaienkraakbeen en visolie vraagt de laatste tijd veel aandacht.
Ook schrijven is een belangrijke activiteit van Peter Klaver, o.a. voor het blad Dierenpraktijken, de website Dierennieuws.nl en recentelijk is het eerste, door Elsevier uitgegeven, Diergeneeskundig Zakwoordenboek afgerond en zal in mei 2006 in de winkel liggen en ook te koop zijn op www.dierennieuws.nl. Een minder uitgebreide versie is nu al op cd-rom (De Dierendisk) en diskette verkrijgbaar via DierenNieuws